Bò Vàng Phú Yên là đặc trưng cho giống bò Vàng Việt Nam của vùng Duyên hải miền Trung, được phân bố tại các tỉnh Duyên hải miền Trung từ Đà Nẵng, Quảng Nam đến Ninh Thuận, Bình Thuận. Phú Yên và nổi tiếng với giống bò vàng được ghi nhận là giống bò tốt trong bộ giống bò của Việt Nam[1] Giống bò Vàng Việt Nam nuôi ở tỉnh Phú Yên là tốt nhất của Việt Nam. Bò Phú Yên giá trị ngang với bò các tỉnh Hà Giang (Bò H’Mông), Nghệ An, Thanh Hóa. Bò Phú Yên không chỉ có giống tốt mà còn được nuôi với số lượng rất đông, bán sang các nơi khác rất nhiều, tạo thành một thương hiệu nổi tiếng vào đầu thế kỷ XX. Đến nay, chúng vẫn được nuôi phổ biến để cung cấp thịt cho địa phương, nhất là Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy vậy, bên cạnh hạn chế về chất lượng con giống, việc chăn nuôi bò chủ yếu là lấy công làm lãi, với phương thức chăn thả tự nhiên nên vào mùa mưa thiếu cỏ, bò thường giảm cân, bệnh tật phát sinh, chất lượng đàn bò của Phú Yên còn khá thấp so với mặt bằng chung trong khu vực[5].

Đặc điểm

Bò Phú Yên thuộc nhóm bò u, có tầm vóc trung bình lớn, chúng nặng cao nhất lên đến 250 –350 kg, Khối lương bò Vàng Phú Yên từ 2 đến 5 năm tuổi của bò cái là 187,90 kg và bò đực là 235,70 kg có khi đạt 200–230 kg và 5 năm tuổi đạt 220–250 kg, khối lượng cao hơn so với giống bò Vàng Việt Nam nuôi tại các địa phương Lạng Sơn, Bà Rịa-Vũng Tàu, Thanh Hóa, song nhỏ hơn bò Vàng Việt Nam nuôi tại Nghệ An. Ngoài ra, nhìn chung, so với bò ngoại, bò của Phú Yên có tầm vóc nhỏ, trọng lượng thấp, bình quân bò cái trưởng thành có trọng lượng từ 180 đến 220 kg và 230 – 270 kg/con ở bò đực[5], tỷ lệ thịt xẻ 30% với tỉ lệ thịt tinh của bò chỉ đạt 30%[1] là không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu thịt.

Sừng chĩa về phía trước, cổ ngắn, yếm rộng, màu lông vàng sẫm, đỏ sẫm hay đỏ nhạt, nhìn chung, chúng có màu lông nâu-vàng toàn thân, song ở bò đực đậm màu hơn so với bò cái. Bò phát triển cân đối, chắc chắn, đầu ngắn và nhỏ, dài thân và lưng rộng, ngực rộng và sâu. Bò tiêu chuẩn mình lăn, đùi treo, ngực nở, mình hổ cổ rô, tai nhỏ, mí mắt mỏng, da mỏng lông mượt, ống chân thắt tròn, gót chân mỏng, móng tròn. Bò Vàng Phú Yên thích nghi tốt trong nhiệt đới nóng và khô, phát triển được trong điều kiện thức ăn nghèo nàn của địa phương. Trong chăn nuôi, bò ăn được nhiêu thức ăn phụ phẩm như rơm khô, bả mía, thân cây ngô già, rỉ mật đường, thân cây chuối.

Bò lai

Hiện nay, con bò lai được xác định là đối tượng trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi trong sản xuất nông nghiệp, nhất là ở địa bàn miền núi, để hình thành trang trại chăn nuôi bò đàn tập trung, tạo ra sản phẩm hàng hóa có giá trị kinh tế, phát triển chăn nuôi bò theo hướng sản xuất hàng hóa nên đã lai tạo để nâng cao chất lượng đàn bò thịt. So với các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, đàn bò của Phú Yên có số lượng chỉ đứng sau Bình Ðịnh. Tuy nhiên, với tỷ lệ bò lai mới chiếm 34,5% tổng đàn.

Tại Phú Yên đã có những giống bò được lai tạo có thể đưa vào cải tạo đàn bò. Chất lượng đàn bò thịt cần cải tạo tăng tỉ lệ Sind hóa. Đó là các giống bò nhiệt đới bò Brahman trắng, bò Brahman đỏ, bò Sind đỏ (Red sind), bò Sahiwal và một số giống bò chuyên thịt có nguồn gốc ôn đới như bò Chalorai, bò Limousine, bò Crimousine với tỉ lệ máu lai từ 50 - 75% (bò F2; F3), trọng lượng bình quân bò lai ở 24 tháng tuổi là 300 kg/con, cá biệt có con nặng hơn 400 kg, tỉ lệ thịt tinh 42-44%. Công tác lai tạo sẽ giúp nâng cao thể trạng và chất lượng đàn bò hiện có, nhất là với các giống bò lai theo hướng chuyên thịt.

Tỉnh này đã đẩy mạnh chương trình phối tinh nhân tạo và nhân giống trực tiếp bằng bò đực giống thuần với bò cái nền địa phương đã cải tiến (lai Sind, lai Sahiwall) tạo con lai hướng thịt nhằm đạt mục tiêu đưa tỉ lệ đàn bò lai chiếm 70% tổng đàn vào năm 2015[1][5] Hiện có gần 96.000 con bò lai, chiếm 51,3% tổng đàn, tăng 3,8% so với năm 2010. Một số địa phương có tỉ lệ đàn bò lai cao như Tuy Hòa: 73%, Phú Hòa: 71%, Tây Hòa: 67%. Phú Yên đã sản xuất được hơn 4.000 liều tinh bò thịt và bò Zêbu, đạt trên 60%[6].

Từ năm 2004 đến năm 2008, đàn bò của huyện huyện Phú Hòa từ 14.730 con tăng lên gần 20.700 con, trong đó bò lai sind chiếm hơn 80% tổng đàn. Do việc chăm sóc đơn giản, ít dịch bệnh, thu lãi cao, nhiều hộ dân ở xã An Phú, Tuy Hòa phát triển đàn bò lai, việc nuôi bò lai hiện đã trở thành thế mạnh trong phát triển kinh tế của xã An Phú. Xã An Phú có tổng đàn bò khoảng 2.100 con, trong đó, bò lai chiếm hơn 85%, được nuôi tập trung tại các thôn Phú Lương, Phú Liên, Chính Nghĩa, Xuân Dục.